‘In Frankrijk is een striptekenaar een ster’

‘Vijf jaar geleden zag ik een foto van een stofstorm: kleine huisjes middenin een vloedgolf van stof. Ik dacht: Wow, wat is dit? Dat ben ik gaan uitzoeken.”

Het bleek een foto uit de tijd van de Dust Bowl, de aanduiding voor een periode van extreme droogte op de prairievlakten in de Verenigde Staten en Canada in de jaren dertig. Bodemerosie leidde tot kolossale stofstormen en tot massale migratie van boeren en seizoensarbeiders uit Oklahoma en aangrenzende staten naar Californië. John Steinbeck beschrijft de gevolgen in zijn roman The Grapes of Wrath (1939). Beroemd is ook de foto Migrant Mother¸ van een bestofte moeder met kleine kinderen, van Dorothea Lange.

Over hoe de mensen in de Dust Bowl leefden en leden schreef en tekende Aimée de Jongh haar nieuwe graphic novel, Dagen van Zand. Hoofdpersoon van haar verhaal is een jonge fotograaf, gemodelleerd naar de fotografen die de crisis documenteerden.

Alle foto’s die ze vond waren in zwart-wit. „Er moet kleur in, dacht ik. In dagboeken uit die tijd las ik dat de lucht oranje, geel of groen was, en de zon felrood. Zulke natuurfenomenen leken me supermooi om te tekenen. De zandstorm deed denken aan De Grote Golf van Hokusai. Met die visuele inspiratie begon ik aan het boek.”

Dagen van zand, met een cover in smeulend oker, is de vierde graphic novel van de 32-jarige Rotterdamse. Met Bloesems in de herfst, een teder liefdesverhaal over een man en vrouw op leeftijd, naar een scenario van de Belgische topauteur Zidrou, brak ze in 2018 internationaal door. In Frankrijk, het mekka van de Europese strip, was het boek een bestseller. Ook opvolger Taxi, over haar ontmoetingen en gesprekken met taxichauffeurs over de hele wereld, kreeg jubelende kritieken in de Engelstalige pers.

In haar huis in Rotterdam-Noord serveert ze taart op de dag dat het boek uitkomt, bij gebrek aan een boekpresentatie. Op tafel ligt de Franse editie, want ze heeft een Franse uitgever, Dargaud. Interviewers van de Franse kranten Le Figaro en Le Soir zijn NRC een dag eerder voorgegaan, vertelt ze. Met Dagen van zand bestendigt De Jongh haar internationale allure.

In de strip krijgt de jonge fotograaf opdracht om in Oklahoma de misère in de Dust Bowl vast te leggen: hongerige kinderen, vertrekkende families, onder zand begraven en verlaten huizen en de stofstormen. Het werk grijpt hem meer aan dan hij verwachtte en dat leidt tot een radicaal besluit.

Waarom is de hoofdpersoon fotograaf?

„De foto van de Migrant Mother heeft mij altijd diep geraakt, als een moeder Maria met Jezus of een Mona Lisa. In Parijs zag ik in 2017 een tentoonstelling van Walker Evans, een van de fotografen van de Dust Bowl en toen was ik om. Daar lagen ook interviews met mensen die hij had gefotografeerd. Ze klaagden dat ze het poseren niet leuk vonden, want ze mochten niet lachen, en dat ze nooit meer iets van Evans hadden gehoord. Terwijl de foto’s hem beroemd hadden gemaakt. Hun tegenzin en het feit dat foto’s een eigen perspectief en enscenering hebben, met een reductie van de werkelijkheid, gaf ik een plek in mijn boek.”

Lees ook Foto’s van Amerika in crisistijd

Interesseren arme mensen je inhoudelijk of als tekenonderwerp?

„Oef, dat is een gewetensvraag. Allebei. De voorgeschiedenis van de armoede interesseerde me mateloos. Het is de tijd van The Great Depression, maar ook een verhaal over de rampzalige omgang met de aarde. Die link met het heden zag ik ook: holy shit, het is 90 jaar later, maar we hebben precies dezelfde problemen: klimaatverandering, klimaatvluchtelingen, economische crisis. Niet dat ik een klimaatboek wilde maken. De lezer zal zelf de parallel leggen.”

Mooi detail zijn de kranten aan de muren als bescherming tegen stof.

„Dat zag ik op foto’s en in een museum over de Dust Bowl in Oklahoma, waar ze de inrichting van een huis uit die tijd hadden nagebouwd: kranten aan de muur, borden en kopjes op hun kop tegen het stof.

„Zulke details geven de lezer het gevoel dat ik goed research heb gedaan. Dat heb ik zelf ook graag bij boeken met een historische achtergrond. Dat geeft vertrouwen. En de foto’s uit die tijd zijn fantastisch. Die moet iedereen zien.”

Hoe heb je dit alles kleur gegeven?

„Ik heb gekozen voor aardse kleuren, vooral bruin, oranje, geel en groen. Het enige wat soms afwijkt is het paars van de donkerende avond. De gele luchten zag ik op foto’s van zandstormen in Afrika. Het is ander zand, dus ik weet niet of dat correct is. Maar ik vind het mooi.”

De inkleuring is schitterend, net als bij ‘Bloesems in de herfst’. Dat is een aparte kwaliteit van je geworden.

„Hoe dat bij Bloesems ging, was eigenlijk verschrikkelijk. Ik had een inkleurder ingehuurd, maar het was niet goed. Vlak en hard, terwijl ik het effect van waterverf wilde. Ik kon het ook niet uitleggen. Toen heb ik het zelf maar gedaan, in vier maanden. Het is een vak apart. Maar door die ervaring ging het nu vrij makkelijk.”

Het deed denken aan de zachte tinten in ‘Portugal’ van Cyril Pedrosa.

„O ja? Maar dan heb je het ook wel over iemand. Ik heb vaak in dat boek gekeken. Hij laat zien hoeveel kleur kan zeggen. Soms kleurt hij opzettelijk naast de lijnen en toch werkt het. Het wordt niet lelijk, eerder kunstzinnig. Zo te experimenteren, zou ik niet durven.” Ze lacht: „Ik werk netjes binnen de lijntjes.”

Hoe teken je een zandstorm?

„Ik begon met zwart, net als bij de andere tekeningen. Toen zag ik dat als ik het zwart transparanter maakte er ruimte en afstand ontstond.” De Jongh wijst op een tekening van een pagina, met een man en wat huizen in een oranjezwarte zandstorm. „Het lijkt daardoor alsof er veel lucht en zand tussen jou en het huis op de achtergrond zit. Dit is een bestand van twintig lagen over elkaar heen. Daar kan ik op de computer mee schuiven om de kleur feller of donkerder te maken en om elk korreltje op zijn plek te krijgen.

„Deze techniek noemen ze atmosferisch perspectief. De voorgrond is zwart of donker en hoe verder weg iets is, hoe lichter. Dat geeft het effect dat er iets in de lucht hangt.”

Emoties geef je weer met heel weinig. Hoe werkt dat?

„Dat heeft een esthetische reden. Met meer detail, meer realisme, wordt het beeld mij te vol. Charles Schulz tekent in Peanuts een emotie met twee puntjes. Is Snoopy boos dan zijn het twee punten met een streep erop. Naar dat minimalisme, die simpelheid, streef ik ook.”

Daar mag je dan geen millimeter naast zitten.

„Nee, nee. Als je zou zien hoe dat gaat… Ik zet een streepje voor het mondje, kijk ernaar en denk dan: nee, dit is het niet. Dan gum ik hem weg en dan doe ik hem opnieuw. Soms acht keer. En dan denk ik: die van twee keer geleden was beter. Op de computer kan ik dan gelukkig makkelijk terug.”

Wat is John, je hoofdpersoon, voor jongen?

Eigenlijk zoals in ieder boek van mij is het iemand die erg op mij lijkt. Jong, ondernemend, een beetje naïef. Veel wat hem overkomt, is ook in mijn leven is gebeurd. Ik ben in 2017, voor NRC, naar Lesbos gegaan voor een stripjournalistiek verslag over de vluchtelingenkampen. Dat was een life changing experience. Ik had het er daarna heel moeilijk mee. Als ik boodschappen deed, dacht ik: waarom kan ik een brood kopen, terwijl zo’n vrouw met twee kindjes op de arm in een vluchtelingenkamp niet eens stromend water of een wc heeft? Als ze ongesteld is, heeft ze pech. Ik voelde een enorme schuld. Het werd me duidelijk dat ik veel te emotioneel betrokken ben. Als journalist moet je afstand kunnen nemen. Dat is wat John ook niet kan.

„Het was overigens een journalist die me daar onlangs op wees. Ik heb het niet vooraf op die manier bedacht.”

Johns relatie met zijn vader is problematisch. Komt dat ook overeen?

„Nee, ik heb geen slechte jeugd gehad. Mijn vader is aan kanker overleden toen ik negentien was en hij werd ziek toen ik veertien was. Vanaf het begin wisten we dat het ongeneeslijk was, dus we hebben vijf jaar geleefd met de dood. Precies in mijn vormende jaren. Ik heb dus nooit een band met mijn vader gehad zoals de meeste andere tieners. Zijn ziekte was er altijd. Dat is een gemis.”

Hoe ging je daar mee om?

„Ik sloot me op in mijn kamer en ging alleen maar tekenen. Dat is waarschijnlijk waarom ik het nu zo goed kan. Ik wilde de confrontatie niet opzoeken. Het is de story of my life: de confrontatie met mensen uit de weg gaan.”

Waarom koos je tekenen als uitweg?

„Ik heb altijd getekend. Als kind ook. Veel kinderen tekenen, tot het niet meer cool is, maar ik ben het blijven doen. Het is een natuurlijke impuls, lekker tekenen. Ik schreef ook en bedacht verhaaltjes.”

En nu kan je er van leven?

„Ja. Al moet ik er wel illustratie- en animatieopdachten naast doen, want aan dit boek heb ik drie jaar gewerkt. Het komt uit in Zwitserland, Frankrijk, België en Nederland. Er ligt een Engelstalige versie klaar, maar ik moet nog een uitgever kiezen uit de aanbiedingen uit Engeland en Amerika.

„Van Bloesems in de herfst zijn er in Frankrijk ongeveer twintigduizend exemplaren verkocht. Nu is de eerste druk vijfduizend stuks. Voor strips is dat heel veel.

„Als er een boek uitkomt, zorgt mijn Franse uitgever voor signeersessies in België en Frankrijk en dat is fantastisch. Hoe je dan behandeld wordt! Als een soort ster. Alles wordt vergoed en geregeld, taxi’s, hotels, eten. De eerste keer was bij mijn vorige boek. Ik kwam aan op het station en daar stond iemand met zo’n bordje met je naam erop. Toen dacht ik: dat bordje wil ik mee naar huis nemen, want dit gaat me nooit meer gebeuren. Maar het gebeurt elke keer.

„Dat typeert de stripwereld in Frankrijk. Je voelt je een auteur die er mag zijn en die mag genieten. Ik zeg niet dat Nederlandse uitgevers dat niet willen, maar ze hebben er niet de middelen voor.”

Gaat dat nog veranderen?

„Ik heb in de afgelopen jaren nauwelijks verandering gezien in de Nederlandse stripwereld. De kloof tussen de oude garde, de mannen met de linnen tasjes, en de jongeren, die vooral queer comics maken, is onoverbrugbaar. Daartussen zitten dertigers en veertigers, zoals ik, maar in die leeftijdsklasse zijn stripmakers op één hand te tellen. En we willen allemaal wat anders. Het enige dat helpt is mooie boeken maken. Daar richt ik me dan maar op.”

Lees ook graphic-noveldebuut